Những lo ngại về việc smartphone “nghe lén” đang nổi lên một lần nữa, nhất là sau thông tin Apple đồng ý chi trả 95 triệu USD để dàn xếp vụ kiện liên quan đến trợ lý ảo Siri. Vụ việc không chỉ tác động đến hình ảnh của Apple mà còn khơi lại mối nghi ngờ kéo dài bấy lâu: Liệu điện thoại có bí mật ghi âm cuộc trò chuyện của người dùng nhằm phục vụ quảng cáo hay mục đích không minh bạch khác?
Câu chuyện “điện thoại nghe lén“ vì quảng cáo
Một số người từng kể rằng họ nói chuyện với người thân về việc mua giày trượt cho con, và ngay tối hoặc ngày hôm sau, quảng cáo về mặt hàng này đã xuất hiện. Thậm chí, một số người còn tỏ ra chắc chắn điện thoại phải đang nghe lén, vì đó là đề tài họ mới bàn tới, chưa kịp tìm kiếm trên mạng.
Mới đây, vụ kiện Siri nghe lén càng làm nỗi lo này thêm bùng nổ. Apple vừa chấp nhận chi 95 triệu USD để dàn xếp vụ kiện tập thể kéo dài từ năm 2019. Đơn kiện tố Siri (trợ lý ảo của Apple) đã ghi âm người dùng ngay cả khi họ không hề gọi “Hey, Siri” hay chạm vào nút kích hoạt.
Nguy hiểm hơn, nội dung bị ghi âm đó có thể bị chia sẻ đến bên thứ ba, hoặc ít nhất được Apple lưu trữ để cải thiện tính năng, đi ngược với cam kết của hãng về bảo vệ quyền riêng tư. Tuy Apple đưa ra lời xin lỗi nhưng lại phủ nhận cáo buộc, khẳng định không bao giờ sử dụng dữ liệu ghi âm cho mục đích quảng cáo.
Mối nghi điện thoại nghe lén xuất phát từ đâu?
Tâm lý nghi hoặc về việc smartphone nghe lén không phải mới. Khảo sát do Compare & Recycle (một trang chuyên giao dịch thiết bị cũ) công bố cho thấy trung bình ba người thì có một người tin rằng iPhone hoặc smartphone Android đang lén nghe họ. Các phản hồi giải thích rằng, chỉ cần để micro mở, điện thoại có thể bắt kịp bất kỳ từ khóa nào.
“Thật ra, để các trợ lý ảo như Siri hay Google Assistant ‘hiểu’ bạn nhiều hơn, chúng thường phải lắng nghe trong thời gian dài. Điều này vô tình dẫn đến nguy cơ chúng thu thập nội dung bạn nói ra, ngay cả lúc bạn không để ý”, đại diện Compare & Recycle nói với Forbes.
Một mối lo khác nằm ở những ứng dụng cài thêm. Theo Compare & Recycle, có ứng dụng tích hợp điều khoản mù mờ cho phép truy cập micro và kích hoạt ghi âm trong lúc bạn dùng app. Dữ liệu này đôi khi được bán cho bên thứ ba nhằm mục đích thương mại.
Dù thế, Apple tiếp tục phủ nhận. Ngày 8/1, hãng nhấn mạnh: “Chúng tôi chưa từng dùng dữ liệu Siri để xây dựng hồ sơ quảng cáo, chưa từng bán dữ liệu cho bất kỳ ai”. Họ cho rằng, các bản ghi âm (nếu có) chỉ nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng nhận diện giọng nói, đồng thời khẳng định iPhone không ghi âm trái phép cuộc trò chuyện nào.
Góc nhìn khoa học: Có thật smartphone nghe lén?
Trong nhiều năm, giáo sư David Choffnes (ĐH Northeastern) đã nghiên cứu sự hoạt động của trợ lý giọng nói và ứng dụng trên di động, xem chúng có bí mật gửi dữ liệu âm thanh về máy chủ cho mục đích quảng cáo hay không. Kết quả cho thấy phần lớn quảng cáo bất ngờ trên điện thoại không đến từ việc micro nghe lén, mà do các công ty đã có quá nhiều dữ liệu khác về người dùng.
Choffnes nói: “Những công ty này có thể dự đoán hành vi và sở thích một cách rất chính xác, ngay cả khi họ không nghe lén cuộc trò chuyện. Có hàng tá cách tiếp cận như lịch sử tìm kiếm, vị trí GPS, mối quan hệ xã hội, hoạt động duyệt web… Tất cả được liên kết để đề xuất quảng cáo ‘đúng lúc, đúng chỗ”.
Jason Kelley, Giám đốc hoạt động của Electronic Frontier Foundation (EFF), cũng chia sẻ quan điểm tương tự. Ông nói nếu smartphone thường xuyên ghi âm, pin sẽ “bốc hơi” nhanh chóng, nhiệt độ máy tăng – điều người dùng dễ nhận biết. Trong khi đó, Meta, Apple hay Google đều không muốn đối mặt rủi ro pháp lý và mất uy tín nếu bị phát hiện bí mật nghe lén người dùng.
Lý do nghe lén vẫn đồn đại dai dẳng
Giải thích cho những câu chuyện kiểu “vừa nói chuyện về giày trượt, hôm sau đã gặp quảng cáo”, nhiều chuyên gia tin rằng đó là sự kết hợp của thuật toán quảng cáo và hiện tượng chú ý có chọn lọc. Đôi khi, người dùng (hoặc thành viên trong gia đình) có thể đã tìm kiếm từ khóa liên quan, hoặc vô tình ghé sân trượt băng, để lại manh mối định vị. Nhà quảng cáo dùng cơ sở dữ liệu này để hiển thị quảng cáo có liên quan, khiến người dùng lầm tưởng do điện thoại nghe lén.
Mặt khác, chúng ta duyệt web, tương tác mạng xã hội hằng ngày, gửi hàng tá tín hiệu. Một khi nền tảng dựa vào hàng ngàn manh mối khác nhau, chuyện xuất hiện quảng cáo đúng chủ đề là kết quả bình thường, dù xác suất đôi khi làm người dùng ngạc nhiên.
Vụ kiện Apple: Cú hích nhắc nhở về quyền riêng tư
Chính vụ kiện Siri — mà Apple vừa đồng ý dàn xếp với 95 triệu USD — làm dấy lên câu hỏi: Nếu không nghe lén để quảng cáo, thì hãng “nghe” để làm gì? Trên thực tế, Apple giải thích họ ghi âm khi người dùng nói “Hey, Siri” nhưng có trường hợp hệ thống kích hoạt nhầm do âm thanh môi trường tương tự. Một số đoạn ghi âm được gửi đến con người duyệt để kiểm tra độ chính xác, khiến người dùng lo ngại về vi phạm quyền riêng tư.
Trước đó, nhiều hãng công nghệ lớn phát hành trợ lý ảo (như Amazon, Google) cũng bị dính vụ rắc rối tương tự: các đối tác thầu phụ nghe lại đoạn ghi âm của người dùng để phân loại, hiệu chỉnh mô hình. Dù lý do “cải thiện AI” được đưa ra, sự xâm phạm dữ liệu cá nhân vẫn khiến cộng đồng bức xúc.
Theo Compare & Recycle, người dùng nên tắt quyền truy cập micro đối với các ứng dụng không rõ ràng, hoặc không cần dùng giọng nói. Đừng bấm chấp thuận vô tội vạ khi cài đặt app mới. Bạn cũng có thể kiểm tra phần cài đặt quyền riêng tư để đảm bảo không có ứng dụng “mờ ám” được phép ghi âm.
Ngoài ra, chuyên gia an ninh mạng Jake Moore (ESET) từng khuyến cáo: “Về mặt kỹ thuật, điện thoại hoàn toàn có thể nghe và phản hồi lệnh thoại, nhưng nếu liên tục chạy như vậy, thiết bị sẽ bị quá tải, nóng, hao pin rất nhanh. Các công ty lớn không muốn tự gây rắc rối pháp lý và cũng không muốn tốn chi phí duy trì hệ thống khổng lồ để nghe lén hàng tỉ cuộc hội thoại”.
Nghe lén thường không cần thiết khi họ đã biết quá nhiều
Nhiều ý kiến cho rằng các nền tảng như Facebook, Google, Apple… thu thập khối dữ liệu khổng lồ từ hoạt động duyệt web, định vị, lịch sử mua sắm, quan hệ xã hội… Chỉ cần phân tích đúng cách, họ biết bạn có con nhỏ, nhà ở đâu, vừa quan tâm gì… Hơn nữa, việc nghe lén còn rủi ro chi phí và uy tín, nên hầu như họ không cần làm thế để bán quảng cáo.
Nhìn chung, câu chuyện smartphone nghe lén tiếp tục khiến công chúng lo lắng, nhất là khi nhiều vụ kiện cáo, hay scandal về dữ liệu bị lạm dụng cứ diễn ra. Tuy nhiên, phần lớn chuyên gia bảo mật khuyên người dùng nên hiểu rằng công nghệ quảng cáo thời nay còn lợi hại hơn nhiều so với gian lận bằng micro.
Quan trọng, chúng ta cần cảnh giác quản lý quyền truy cập trên điện thoại, hạn chế vô tư chia sẻ dữ liệu hay nhấp vào điều khoản cho phép toàn quyền đến camera, micro hay vị trí. Trong thế giới số, chỉ cần chúng ta thận trọng, tình trạng bị nghe lén vì mục đích quảng cáo sẽ ít có cơ hội xảy ra.
